Bối cảnh nghề cá Việt Nam và nỗ lực chống khai thác bất hợp pháp (IUU)
Nghề cá Việt
nam đã có bước phát triển vượt bậc từ năm 1997 nhờ các chính sách khuyến
khích đầu tư phát triển khai thác hải sản xa bờ. Năng lực khai thác tăng
liên tục trong hơn 20 năm qua, từ 71.500 tàu cá với công suất trung bình
30,9CV/tàu năm 1997 lên 110.950 tàu với công suất bình quân 90,1 CV/tàu
năm 2016. Sản lượng khai thác tăng dần từ 1,08 triệu tấn năm 1997 lên
2,931 năm 2016, nhưng năng suất khai thác giảm dần từ 0,51 tấn/CV năm 1997
còn khoảng 0.29 tấn/CV năm 2016. Hơn nữa,
trữ lượng nguồn lợi hải sản ở các vùng biển có xu thế giảm dần. Theo kết
quả điều tra của Viện Nghiên cứu Hải sản giai đoạn 2011 - 2015 trữ lượng
nguồn lợi hải sản ước đạt 4,36 triệu tấn, giảm khoảng 14% so với giai đoạn
2001 - 2005. Trong đó: nhóm cá nổi nhỏ giảm 3,2%; nhóm cá nổi lớn giảm
10,2%, và nhóm hải sản tầng đáy giảm 41,7%. Như vậy, nguồn lợi hải sản
đang có xu thế suy giảm, tiềm ẩn nguy cơ phát triển không bền vững.
Tình
trạng cạnh tranh, tranh chấp ngư trường khai thác giữa các nhóm nghề (lưới
kéo với các nghề vây, mành, nghề cố định...) và giữa tàu cá Việt Nam và
tàu nước ngoài, đặc biệt ở một số ngư trường trọng điểm như Hoàng Sa, vùng
biển Vịnh Bắc Bộ (thường xuyên xảy ra hiện tượng tàu cá Trung Quốc đánh
bắt, xâm nhập sâu vào vùng biển Việt Nam, cách đảo Cồn Cỏ từ 5-7 Hải lý).
Cùng với đó, tình hình an ninh trên Biển Đông diễn biến rất phức tạp, các nước
trong khu vực tăng cường tuần tra trên biển, bắt giữ, xử lý tàu cá nước ngoài
xâm phạm trái phép; nhiều tàu cá và ngư dân của Việt Nam bị bắt giữ. Điều
này, tiểm ẩn nguy cơ xung đột, mất an toàn, an ninh trên biển và an sinh xã
hội. Hơn nữa, hiên tượng tàu cá Việt Nam đi khai thác bất hợp pháp ở vùng biển
của nước khác (Thái Lan, Malaysia, Indonesia, Philippine, Đài Loan, Cambodia
và các nước, quốc đảo Thái Bình Dương như Australia, PaLau, Micronesia,
Papau New Guinea….) ngày càng tăng. Điều này đã ảnh hưởng nghiêm trọng
đến uy tín, quan hệ ngoại giao của Việt Nam trong các diễn đàn đa phương
cũng như song phương với các nước.
Nhận thức được
tầm quan trọng của vấn đề phòng chống khai thác IUU, Việt Nam đã từng bước
hoàn thiện thể chế quản lý nghề cá theo hướng phát nghề cá có trách nhiệm
và phòng chống khai thác IUU. Hoạt động khai thác IUU ở Việt Nam được
hiểu bao gồm các hành vi: i) Khai thác bất hợp pháp là Hoạt động khai thác
hải sản trong vùng biển của Việt Nam; vùng biển của quốc gia khác mà không
được phép; vi phạm những điều bị cấm; hoặc được phép nhưng trái với quy
định, nghĩa vụ khu vực và quốc tế mà Việt Nam đã kí kết hoặc tham gia; ii)
Khai thác không báo cáo là Hoạt động khai thác hải sản không báo cáo hoặc
báo cáo sai cho cơ quan có thẩm quyền theo quy định của pháp luật về chế
độ báo cáo; và iii) Khai thác không theo qui định là Hoạt động khai thác
hải sản theo cách thức không đúng với các quy định của pháp luật liên quan
đến hoạt động khai thác và bảo vệ nguồn lợi thủy sản; Trong đó, chú trọng
việc đánh giá nguồn lợi hải sản, xác định khả năng cho phép khai thác để
quy hoạch cường lực khai thác; loại bỏ các hành vi khai thác hủy diệt và
ngăn chặn tàu cá đi khai thác bất hợp pháp ở vùng biển của nước khác.
Chính phủ đã triển khai nhiều cơ chế, chính sách để tăng cường năng lực
thực thi pháp luật thủy sản ở các cấp như: tăng cường quản lý cảng cá, bến cá
(Nghị
định số 80/2012/NĐ-CP ngày 08/10/2012 của Chính phủ); thành lập lực
lượng kiểm ngư Việt Nam (Nghị
định số 102/2012/NĐ-CP ngày 29/11/2012 của
Chính phủ); ban hành Kế hoạch hành động quốc gia ngăn chặn, giảm thiểm và
loại bỏ khai thác IUU (Quyết định số 930/QĐ-BNN-TCTS ngày 05/5/2014 của Bộ
trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát riển nông thôn); thành lập Tổ công tác ngăn
chặn tàu cá Việt nam đi khai thác bất hợp pháp ở nước ngoài (Chỉ thị số
689/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ); thực hiện cơ chế xác nhận sản phẩm
khai thác (Thông
tư số 50/2015/TT-BNNPTNT ngày 30/12/2015 của Bộ Nông nghiệp và
Phát riển nông thôn); thiết lập hệ thống giám sát tàu cá trên biển; đàm phán thiết lập đường dây
nóng để xử lý kịp thời các tình huống khai thác bất hợp pháp trên biển và
đàm phán đưa tàu đi khai thác hợp pháp ở các nước trong khu vực,…Tuy
nhiên, thể chế quản lý nghề cá hiện có còn nhiều bất cập; hệ thống thực
thi pháp luật có hiệu quả chưa cao.
Cơ quan thẩm
quyền nghề cá của EU (DG-MARE) đã kiến nghị Việt Nam cần phải có hành động
để hoàn thiện thể chế, tăng cường kiểm tra, giám sát để phát triển nghề cá
bền vững và kiểm soát hiệu quả khai thác IUU. Đợt kiểm tra tháng 5/2017,
DG-MARE tiếp tục đề nghị Việt Nam cần thực hiện 03 nhóm nội dung chính: i)
sửa đổi Luật Thủy sản, ii) vận hành hiệu quả hệ thống VMS theo tiêu chuẩn
EU, và iii) điều chỉnh lại cơ chế chứng nhận xuất xứ thủy sản khai thác
trước tháng 9/2017.
Trong thời gian qua, Việt Nam đã nỗ lực trong thực hiện các khuyến nghị
của EC nhằm cải thiện tình hình khai thác IUU. Tuy nhiên, vào ngày 23/10/2017,
EC có thông báo áp dụng biện pháp cảnh báo bằng thẻ vàng đối với sản phẩm hải
sản xuất khẩu của Việt Nam vào thị trường EU. Đồng thời, EC đưa ra 09 khuyến
nghị Việt Nam cần phải thực hiện ngay trong 06 tháng (từ 23/10/2017 đến
23/4/2018), cụ thể: (i) Sửa đổi khung pháp lý để đảm bảo tuân thủ các quy tắc
quốc tế và khu vực áp dụng cho việc bảo tồn và quản lý nguồn lợi thủy sản; (ii)
Đảm bảo thực hiện và thực thi có hiệu quả của pháp luật quốc gia sửa đổi; (3)
Tăng cường việc thực hiện có hiệu quả các quy tắc quốc tế và các biện pháp quản
lý thông qua một chế độ xử phạt đầy đủ được thực thi và theo dõi; (iv)
Khắc phục những thiếu sót đã được xác định trong thanh tra, kiểm soát và giám
sát (MCS) liên quan đến các yêu cầu đặt ra của các quy định quốc tế và khu vực
cũng như trong khuôn khổ hệ thống chứng nhận khai thác; (v) Tăng cường quản lý
và cải tiến hệ thống đăng ký và cấp phép khai thác; (vi) Cân bằng năng lực khai
thác và chính sách đội tàu cá; (vii) Tăng cường truy xuất nguồn gốc sản phẩm
thủy sản và thực hiện tất cả các bước cần thiết, phù hợp với luật pháp quốc tế,
để ngăn chặn các sản phẩm thủy sản đánh bắt bất hợp pháp được buôn bán và nhập
khẩu vào lãnh thổ; (viii) Tăng cường và cải tiến hợp tác với các quốc gia khác
(đặc biệt là các quốc gia ven biển trong vùng biển mà tàu thuyền treo cờ Việt
Nam có thể hoạt động) phù hợp với các nghĩa vụ quốc tế; (ix) Đảm bảo tuân thủ
các nghĩa vụ báo cáo và lưu giữ trong RFMOs (Các tổ chức quản lý nghề cá khu
vực).
Ngay sau khi EC tuyên bố áp dụng “Thẻ vàng”, Việt Nam đã và đang tập
trung triển khai quyết liệt các hành động thực hiện các khuyến nghị, quy định
của EC về khai thác IUU, đồng thời tập trung thực hiện các giải pháp cấp bách
trong việc giải quyết vấn đề thẻ vàng, cụ thể: Sửa đổi Luật Thủy sản theo hướng
đáp ứng khuyến nghị của EC và dựa trên các nguyên tắc của Công ước Luật biển
1982, Hiệp định biện pháp quốc gia có cảng của FAO, Hiệp định đàn cá di cư của
Liên Hợp quốc, Bộ luật nghề cá có trách nhiệm của FAO, Kế hoạch hành động quốc
tế của FAO về khai thác IUU, Hướng dẫn của FAO về thực hiện trách nhiệm quốc
gia treo cờ và đã được Quốc hội khóa XIV thông qua vào ngày 21/11/2017 và đã
được công bố vào ngày 15/12/2017.
Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo quyết liệt các giải pháp khắc
phục như: Ban hành Chỉ thị số 45/CT-TTg ngày
13/12/2017 về việc triển khai các giải pháp cấp bách để khắc
phục cảnh báo của Ủy ban Châu Âu về khai thác bất hợp pháp, không báo cáo,
không theo quy định; Kế hoạch hành động quốc gia nhằm ngăn chặn, giảm thiểu và
loại bỏ khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định
đến năm 2025 và một số giải pháp cụ thể khác.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng đã ban hành Quyết định số
4840/QĐ-BNN-TCTS ngày 23/11/2017 phê
duyệt kế hoạch thực hiện một số giải pháp cấp bách để khắc phục cảnh báo của Ủy
ban Châu Âu về khai thác IUU.
Để sớm thoát ra khỏi thẻ vàng của EC, trong thời gian tới việc tiếp tục
hoàn thiện hệ thống luật pháp và tổ chức thực thi một cách hiệu quả cần được
triển khai đồng bộ, đặc biệt là việc kiểm soát tàu cá ra vào cảng, giám sát
hành trình của tàu cá trên biển, vận hành cơ sở dữ liệu nghề cá theo hướng tích
hợp các thông tin về tàu cá, giấy phép khai thác, nhật ký khai thác và sản
lượng lên bến để quản lý nghề cá và truy xuất nguồn gốc sản phẩm khai thác, xử
lý nghiêm các trường hợp vi phạm. Tăng cường công tác truyền thông về khai thác
IUU.
[Nguồn: Tổng hợp]
Chia sẻ:
Tan Pham
Một lão ngư say biển cả và đam mê công nghệ nữa!
Mời bạn bình luận cho bài viết " Bối cảnh nghề cá Việt Nam và nỗ lực chống khai thác bất hợp pháp (IUU) "